13 sty
Witamina D ma wielostronny wpływ na nasz organizm i na nasze zdrowie, gdyż bierze udział w tysiącach procesów regulujących, które zachodzą w ludzkich komórkach ciała oraz uczestniczy w regulacji aktywności wielu genów. Jedną z ważniejszych funkcji tej witaminy jest rola hormonu.
Witamina D jest hormonem rozpuszczalnym w tłuszczach, który odpowiada za wchłanianie wapnia w jelitach i za gospodarkę wapniową. Odgrywa ona kluczową rolę w tworzeniu i utrzymaniu mocnych i zdrowych kości. Niedobór witaminy D w naszym organizmie od najdawniejszych lat jest kojarzony z przyczyną krzywicy u dzieci oraz z osteomalacją u dorosłych . Długotrwały niedobór tej witaminy prowadzi do osteoporozy. Na całym świecie ponad 1 miliard ludzi ma niedobór witaminy D. Odsetek populacji z niedoborem witaminy D zwiększył się z powodu ograniczania ekspozycji na Słońce ze względu na ryzyko zachorowania na raka skóry.
Osoby mieszkające w pobliżu równika, których organizmy wystawione są na długotrwałe działanie promieni słonecznych, mają wysoki poziom witaminy D. Niedobór witaminy D występuje u ludzi mieszkających w regionach, gdzie ekspozycja skóry na Słońce jest ograniczana. Są to takie kraje jak np.: Arabia Saudyjska, Australia, Turcja, Liban i inne.
Witamina D występuje w różnorodnej postaci:
RODZAJE WITAMINY D
Znamy dwa główne rodzaje witaminy D:
- Witamina D2 (ergokalcyferol ) – powstaje w organizmach roślin i nie jest wytwarzana przez organizm ludzki
- Witamina D3 (cholekalcyferol) – powstaje w dużych ilościach w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego.
WYSTĘPOWANIE WITAMINY D W ŻYWNOŚCI
Witamina D w dużych ilościach występuje w stosunkowo niewielu produktach żywnościowych np. w rybach, jajach, nabiale. Niestety produkty te spożywane są w naszym kraju często w mniejszych ilościach, szczególnie jeśli chodzi o ryby.
Aby zrozumieć funkcję witaminy D należy przeanalizować proces jej syntezy.
SYNTEZA WITAMINY D
Do czynników, które wpływają na zdolność organizmu do syntezy witaminy D w skórze zaliczamy: szerokość geograficzną, porę roku, porę dnia, zawartość melaniny w skórze oraz zachmurzenie lub występowanie smogu.
Witamina D w suplementach diety oraz w żywności wzbogaconej to witamina D2 albo D3. Obydwie te formy są uznawane za równoważne ze względu na podobną skuteczność w leczeniu krzywicy. Natomiast badania naukowe potwierdzają, że witamina D3 jest około trzy razy bardziej skuteczna w utrzymaniu prawidłowego poziomu witaminy D w osoczu, ponieważ białko nośnikowe ma większe powinowactwo do witaminy D3 niż do witaminy D2. Dzięki temu witamina D3 dłużej pozostaje w układzie krążenia, a stężenie witaminy D szybciej powraca do prawidłowego poziomu.
Niezależnie od tego , czy witamina D jest syntetyzowana przez skórę czy pochodzi z pokarmu i jest wchłaniana przez jelita, wiąże się ona z białkiem nośnikowym ( zarówno z albuminą jak i białkiem nośnikowym witaminy D) i jest transportowana wraz z krwią do wątroby. Tam rozpoczyna się proces podwójnej hydroksylacji.
W wątrobie witamina D przekształcana jest w witaminę D 25(OH) – kalcydiol, która jest główną formą witaminy D obecną we krwi oraz najczęściej oznaczaną w testach do badania poziomu witaminy D w surowicy krwi.
Witamina D 25(OH) trafia następnie do nerek, gdzie zostaje przekształcona w 1,25- dihydroksywitaminę D – kalcytriol, która jest biologicznie aktywną forma witaminy D.
1,25 dihydroksywitamina D jest podstawowym hormonem steroidowym biorącym udział w homeostazie mineralnej. W sytuacji gdy stężenie wapnia w surowicy krwi spada poniżej 8,8 mg/dl, wywołuje to potencjalny wzrost wydzielania parathormonu (PTH). PTH jest bodźcem do zwiększenia produkcji 1,25 dihydroksywitaminy D przez nerki poprzez zwiększenie produkcji 1 alfa- hydroksylazy 25(OH) D. Z kolei wzrost stężenia 1,25 dihydroksywitaminy D zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach, stymulując przebudowę kości. Gdy poziomy fosforu oraz innych kostnych mediatorów sygnalizują normalny stan przebudowy kości, nerki zmniejszają produkcję 1,25 dihydroksywitaminy D do normalnego poziomu.
Niedostateczne zaopatrzenie w witaminę D jest bardzo powszechne. Badania niemieckiego Instytutu Kocha wykazały, że ok. 90% kobiet i 80% mężczyzn nie spożywa wystarczającej ilości witaminy D. W połączeniu z powszechnym stosowaniem kremów ochronnych powoduje to, że 60% mieszkańców Europy Środkowej nie gromadzi optymalnych zasobów tej witaminy w organizmie. U osób w wieku emerytalnym ten odsetek dochodzi do 75%. Zdolność do syntezy witaminy D w skórze zmniejsza się nawet o połowę u osób starszych, które dodatkowo przebywają częściej w domu, szpitalu lub celowo unikają słońca.
Nasuwa się pytanie- Jaki jest prawidłowy poziom witaminy D w surowicy krwi?
PRAWIDŁOWE POZIOMY WITAMINY D
Zdaniem większości ekspertów prawidłowe stężenie witaminy D w surowicy krwi wynosi powyżej 30 ng/mL (75 nmol/L), stężenie pomiędzy 20 a 30 ng/mL (od 50 do 75nmol/L) świadczy o niedostatku a każda wartość poniżej 20 ng/mL (50 nmol/L)świadczy o niedoborze witaminy.
Można wyróżnić konkretne grupy osób, które są szczególne narażone na schorzenia związane z niskim poziomem witaminy D.
GRUPY NARAŻONE NA NIEDOBÓR WITAMINY D
Grupy osób, które są szczególne narażone na niedobory witaminy D.
- Niemowlęta karmione piersią
Prawidłowa podaż witaminy D u niemowląt karmionych piersią zależy od prawidłowego poziomu witaminy D u matki. Mleko matki zawiera na ogół ok. 25 IU/L witaminy D. Większość niemowląt karmionych piersią otrzymuje suplement witaminy D w dawce 400 jednostek (IU) dziennie. - Osoby starsze
Zdolność do syntezy witaminy D w skórze obniża się wraz z wiekiem. Osoby starsze u których występuje niewydolność nerek, mają również mniejszą zdolność do przetwarzania witaminy D. - Osoby o ciemnej skórze
Melanina w ciemnej skórze obniża zdolność do syntetyzowania witaminy D pod wpływem promieniowania słonecznego. - Osoby otyłe
Witamina D rozpuszcza się w tłuszczu, co ogranicza jej cyrkulację w organizmie.
Kolejnym zagadnieniem jest pytanie o sposoby uzupełniania niedoborów witaminy D.
SUPLEMENTACJA WITAMINY D
Aby zapobiec niedoborom witaminy D może być nam pomocne stosowanie suplementów diety z zalecaną dawką witaminy D.
A oto wytyczne suplementacji witaminą D u osób zdrowych w Europie Środkowej – na podstawie zaleceń zespołu ekspertów z 2013r.
- Noworodki i niemowlęta (0 – 12 miesięcy)
Bez względu na sposób karmienia (piersią/mleko zmodyfikowane) zalecana jest suplementacja witaminy D od pierwszych dni życia.
a/ od urodzenia do 6 miesiąca życia niemowlęta karmione piersią – dawką 400 IU/dobę, niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym powinny otrzymywać dawkę 400 IU/dobę łącznie z diety oraz suplementów.
b/ między 6 a 12 miesiącem życia dawka 400 – 600 IU/dobę w zależności od dobowej dawki witaminy D dostarczonej z pokarmem.
c/ noworodki tzw. wcześniaki są szczególnie narażone na niedobór witaminy D i powinny otrzymywać suplementację od pierwszych dni życia (kiedy tylko możliwe będzie żywienie dojelitowe) w dawce 400 – 800 IU/ dobę do momentu osiągnięcia wieku 40 tygodnia ciąży. Po tym czasie zaleca się dawki jak u niemowląt donoszonych. - Dzieci i nastolatki (1 -18 lat)
a/ dawka 600 -1000 IU/dobę zależnie od masy ciała w okresie
od września do kwietnia lub przez cały rok jeżeli synteza
skórna jest niewystarczająca.
b/ dzieci i nastolatki z otyłością (>90 centyla dla wieku i płci) stanowią grupę ryzyka niedoboru witaminy D, zaleca się suplementację 1200 – 2000 IU/dobę zależnie od stopnia otyłości w okresie od września do kwietnia lub przez cały rok jeśli synteza skórna jest niewystarczająca. - Dorośli (>18 lat) i osoby w podeszłym wieku (>65 lat)
a/ dawka 800 – 2000 IU/dobę zależnie od masy ciała w okresie od września do kwietnia lub przez cały rok jeśli synteza skórna jest niewystarczająca.
b/ osoby otyłe (BMI > 30 kg/m2)powinny przyjmować przez cały rok dawkę 1600 – 4000 IU/dobę zależnie od stopnia otyłości. - Kobiety w ciąży i karmiące piersią
a/ kobiety planujące ciąże powinny zastosować suplementację zgodnie z wytycznymi dla dorosłych.
b/ dawka 1500 – 2000 IU/dobę co najmniej od II trymestru ciąży - Osoby o ciemnej karnacji oraz pracujące w nocy
a/ dawka 1000 – 2000 IU/dobę zależnie od masy ciała przez cały rok.
Istotnym problemem jest wpływ niedoborów witaminy D na procesy chorobowe organizmu.
WITAMINA D A INNE CHOROBY
W ostatnim czasie witamina D stała się wskaźnikiem ogólnego stanu zdrowia , ponieważ w badaniach epidemiologicznych, klinicznych i obserwacyjnych stwierdzono, że istnieje związek pomiędzy poziomem witaminy D a stanami chorobowymi, takimi jak:
- Choroby nowotworowe, choroby sercowo – naczyniowe, choroby autoimmunologiczne oraz cukrzyca i choroby mięśni.
Choroby autoimmunologiczne
W badaniach dotyczących wpływu witaminy D na odpowiedź immunologiczną stwierdzono, że niski poziom witaminy D wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na takie choroby jak stwardnienie rozsiane oraz reumatoidalne zapalenie stawów.
Wyniki badań wskazują, że ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane u kobiet przyjmujących suplement witaminy D było 40% niższe niż u kobiet nieprzyjmujących suplementu tej witaminy.
Jeśli więc jest wyższa podaż witaminy D , tym niższe jest ryzyko zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów. - Choroby nowotworowe
Badania dotyczące profilaktyki raka wykazały, że istnieje geograficzna korelacja pomiędzy zapadalnością i umieralnością na nowotwory oraz ochronnymi właściwościami witaminy D w procesach proliferacji i apoptozy. Z badań tych wynika, że wysoki poziom witaminy D wiąże się z mniejszym ryzykiem zachorowania na najczęściej występujące nowotwory , takie jak rak jelita grubego oraz rak piersi.
W badaniach stwierdzono, że u osób z wyższym poziomem witaminy D ryzyko zgonu z powodu raka jelita grubego było 72% niższe u osób, u których poziom witaminy D wynosił <50 nmol/L.
Również ryzyko zachorowania na raka piersi u kobiet, u których stężenie witaminy D wynosiło > 52 ng/mL, było o połowę niższe niż u kobiet u których stężenie witaminy D wynosiło 13 ng/mL - Choroby sercowo – naczyniowe
Badania wykazały, że niedobór witaminy D oraz suplementacja mają wpływ na poziom nadciśnienia tętniczego. Niższe stężenie witaminy D wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zawału serca i jest czynnikiem prognostycznym ryzyka zgonu sercowo – naczyniowego powodu dowolnej przyczyny.
Niski poziom witaminy D (< 15 ng/mL) jest czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń sercowo – naczyniowych. Ryzyko zgonu z dowolnej przyczyny jest wyższe niż u osób z wysokim stężeniem witaminy D.
Badania potwierdzają, że wyższe stężenia witaminy D sprzyjają obniżeniu ciśnienia krwi i potwierdzają rolę witaminy D jako regulatora wielu funkcji organizmu, w tym mięśniówki naczyń krwionośnych. - Cukrzyca
Niskie stężenie witaminy D wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia zespołów metabolicznych, wzrostu insulino oporności oraz spadku produkcji insuliny.
Badania przeprowadzone w Finlandii u dzieci, dowodzą, że u dzieci, którym podawano 2000 IU witaminy dziennie w pierwszym roku życia, ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1 było o 80% niższe, , natomiast u dzieci z niedoborem witaminy D ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 wzrastało o 200%
Badania te wykazały też, że stężenie witaminy D < 20 ng/mL prowadzi do pogorszenia się czynności komórek beta, natomiast u dorosłych ze stężeniem witaminy D > 30 ng/mL wrażliwość na insulinę była 60% wyższa niż u dorosłych ze stężeniem witaminy D wynoszącym 10 ng/mL - Witamina D dla mięśni
Witamina D reguluje pracę mięśni, ic koordynację co jest konieczne na przykład podczas chodzenia. Wykazano, że brak odpowiedniej ilości witaminy D w organizmie sprzyja częstym upadkom u osób starszych, co może grozić poważnymi złamaniami.
Rola witaminy D dla zdrowia systemu kostnego jest powszechnie znana. Jej kluczowe i wielostronne działanie dla zdrowia całego organizmu było jednak długi czas niedoceniane.
Najnowsze badania wykazują, że witamina D pełni nie tylko rolę koenzymu wielu reakcji, ale też rolę wielofunkcyjnego hormonu, uczestniczącego w regulacji wielu procesów w organizmie, w tym odporności, mineralizacji kości i pracy mięśni.
Udowodniono również jej szczególne znaczenie dla osób starszych oraz z nadwagą i u dzieci z nadwagą.
Artykuł naukowy napisała
dr n. med. Iwona Jarocka
Dyrektor oddziału w Koszalinie